Trong môi trường học đường – nơi lẽ ra phải là không gian an toàn, thân thiện để mỗi học sinh phát triển toàn diện thì hiện nay, một vấn đề đáng lo ngại đang âm thầm lan rộng: body shaming, hay còn gọi là miệt thị ngoại hình. Những lời trêu chọc tưởng như vô hại lại đang khiến nhiều bạn trẻ chịu tổn thương tâm lý nặng nề, thậm chí mất tự tin vào bản thân. Body shaming trong trường học không chỉ là hành vi thiếu tôn trọng người khác mà còn là một hình thức bắt nạt tinh thần cần được nhìn nhận nghiêm túc. Bài viết dưới đây sẽ phản ánh thực trạng, nguyên nhân và hậu quả của hiện tượng này, đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm xây dựng môi trường học đường lành mạnh và tôn trọng sự khác biệt.

1. Body shaming là gì?

Body shaming là một thuật ngữ tiếng Anh được dịch sang tiếng Việt là "miệt thị ngoại hình". Đây là hành động chê bai, nhạo báng hoặc chế giễu ngoại hình của một người khác.

2. Những hình thức body shaming

Có nhiều kiểu body shaming đang tồn tại ngoài xã hội cũng như trên mạng xã hội nhưng phổ biến nhất là:

Body shaming trực tiếp (nói miệng, hành động)

Đây là hình thức phổ biến và dễ thấy nhất trong môi trường học đường.
Ví dụ:

- Chê bai, trêu chọc ngoại hình: “Béo như heo”, “Gầy như que củi”, “Mặt đầy mụn thế kia sao dám ra đường”,…

- Đặt biệt danh dựa trên ngoại hình: “Béo ú”, “Lùn”, “Da trắng bạch”, “Đen như Than”,…

- Cười cợt, bắt chước dáng đi, giọng nói hoặc đặc điểm khác của người khác.

Body shaming gián tiếp (qua mạng xã hội)

Diễn ra trên Facebook, TikTok, Instagram, nhóm chat, diễn đàn học sinh... Biểu hiện:

- Đăng ảnh, video người khác rồi chế giễu, thêm lời bình mỉa mai.

- Bình luận ác ý về ngoại hình của bạn học, thầy cô hoặc người nổi tiếng.

- Tạo trend hoặc meme chế giễu ngoại hình.

Body shaming chính bản thân (tự chê mình)

Là khi một người tự ti, tự hạ thấp ngoại hình của chính mình, do bị ảnh hưởng bởi chuẩn đẹp xã hội.
Ví dụ:

- “Mình xấu lắm, chẳng ai để ý đâu.”

- “Mình béo thế này chắc không ai thích.”

Body shaming thông qua hành động phân biệt đối xử

Không chỉ là lời nói, đôi khi hành vi cũng thể hiện sự kỳ thị ngoại hình.
Ví dụ:

- Không cho người có ngoại hình khác biệt tham gia hoạt động chung.

- Không chọn bạn học “béo/gầy/xấu” cho vai diễn, nhóm trình bày, đội văn nghệ...

- Giáo viên hoặc học sinh đối xử thiên vị với người có ngoại hình “ưa nhìn”.

Body shaming "ngụy trang" dưới dạng lời khuyên

Đây là hình thức tinh vi và dễ bị nhầm là quan tâm.
Ví dụ:

- “Bạn nên giảm cân đi, nhìn mập quá.”

- “Da bạn đen thế, sao không tắm trắng đi cho đẹp.”

3. Nạn nhân của body shaming trường học là ai?

Body shaming có hai hình thức: chế giễu bản thân hoặc chế giễu người khác. Bất cứ ai cũng có thể nằm trong “tầm ngắm” bị chế giễu dù ngoại hình của bạn có thế nào đi chăng nữa. Trong trường THPT, đối tượng dễ trở thành nạn nhân của body shaming là:

- Học sinh có ngoại hình khác biệt: quá gầy, quá mập, thấp, cao, da ngăm, nhiều mụn, răng không đều, tóc xoăn tự nhiên,…

- Học sinh có hoàn cảnh đặc biệt: không đủ điều kiện chăm sóc bản thân (quần áo, ăn uống, chăm sóc da,…), thường bị bạn bè lấy đó ra làm trò đùa.

- Học sinh đang tuổi dậy thì: Đây là giai đoạn cơ thể thay đổi nhanh, tâm lý nhạy cảm nên các em rất dễ bị tổn thương khi bị chê bai về ngoại hình.

- Cả nam và nữ đều có thể là nạn nhân: Không chỉ nữ giới bị chê về cân nặng hay da dẻ, mà nam giới cũng có thể bị chế giễu vì “ốm yếu”, “lùn”, “đen”, “nữ tính”, v.v.

4. Thực trạng body shaming ở Việt Nam

Body shaming là tình trạng xảy ra ở nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Body shaming đang diễn ra khá thường xuyên trong môi trường học đường, từ tiểu học đến đại học.

Theo một số khảo sát của Bộ GD&ĐT và các tổ chức tâm lý học (như UNICEF Việt Nam), gần 40 – 50% học sinh từng bị trêu chọc hoặc nhận xét tiêu cực về ngoại hình.

Hiểu được những tác hại nghiêm trọng mà body shaming để lại, pháp luật Việt Nam đã ban hành những quy định liên quan tới vấn đề này:

Theo Bộ luật Dân sự 2015

Điều 34 – Quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín

Mọi cá nhân đều có quyền được tôn trọng danh dự, nhân phẩm và uy tín. Người có hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác (kể cả thông qua lời nói, hình ảnh, mạng xã hội) phải xin lỗi, cải chính công khai và bồi thường thiệt hại nếu có.

Theo Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)

Điều 155 – Tội làm nhục người khác

Người xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác có thể bị: Phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10 – 30 triệu đồng, hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm. Trường hợp nghiêm trọng (đăng tải công khai, lan truyền trên mạng, khiến nạn nhân tự sát hoặc bị ảnh hưởng nặng nề) có thể bị phạt tù đến 5 năm.

Theo Nghị định 144/2021/NĐ-CP (về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự)

Điều 7 – Vi phạm quy định về trật tự công cộng

Hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác (nhưng chưa đến mức truy cứu hình sự) có thể bị: Phạt tiền từ 2.000.000 – 3.000.000 đồng; Buộc xin lỗi công khai và gỡ bỏ thông tin sai lệch nếu đăng lên mạng.

Theo Luật an ninh mạng 2018

Cấm đăng tải, chia sẻ, lan truyền thông tin xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác. Nếu vi phạm, bài viết/clip sẽ bị gỡ bỏ, tài khoản có thể bị khóa hoặc xử lý hành chính, và người vi phạm chịu trách nhiệm pháp lý.

Trong môi trường học đường

Trong Thông tư 06/2019/TT-BGDĐT về quy tắc ứng xử trong cơ sở giáo dục:

“Giáo viên, học sinh không được có hành vi xúc phạm, trêu chọc, phân biệt đối xử về ngoại hình, giới tính, hoàn cảnh gia đình…

5. Tác hại của body shaming

Chẳng ai muốn bản thân bị đem ra bàn tán, chê nhạo cả. Khi ấy, họ không những cảm thấy tinh thần tồi tệ, tổn thương mà còn trở nên tự ti, khép kín hơn. Không mấy ai đủ mạnh mẽ khi bị body shaming, phần lớn giam mình trong phòng để soi xét những khiếm khuyết bản thân. Những cảm xúc tiêu cực không được giải toả khiến họ ngày càng mặc cảm, tự ti, ngại giao tiếp và dần xa lánh người khác. Trường hợp nặng hơn, có thể rơi vào trạng thái trầm cảm hay tự tử.

Đối với học sinh THPT, body shaming để lại những hệ luỵ khôn lường như:

Ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý

- Tự ti, mặc cảm về ngoại hình: Khi bị chê bai, học sinh dễ mất tự tin, cảm thấy bản thân “không đủ tốt”.

- Dễ dẫn đến trầm cảm, lo âu: Việc liên tục bị so sánh, chế giễu có thể khiến các em rơi vào trạng thái buồn bã, cô lập, thậm chí có ý nghĩ tiêu cực về bản thân.

- Sợ hãi môi trường học đường: Một số học sinh có thể sợ đến trường, sợ gặp bạn bè hoặc tham gia hoạt động tập thể vì lo bị chọc ghẹo.

Ảnh hưởng đến kết quả học tập

- Khi tâm lý bị tổn thương, học sinh khó tập trung học, dễ mất động lực học tập.

- Một số em có thể bỏ học tạm thời hoặc thiếu hứng thú với các môn học, đặc biệt là những hoạt động cần giao tiếp hoặc thể hiện bản thân (như thuyết trình, thể dục, nghệ thuật…).

Tác động đến mối quan hệ xã hội

- Học sinh bị body shaming thường thu mình, ngại giao tiếp, không dám kết bạn mới.

- Ngược lại, người thường xuyên chê bai người khác có thể hình thành thói quen tiêu cực, thiếu tôn trọng, ảnh hưởng đến nhân cách và giá trị sống.

Ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất

- Một số học sinh có thể ép cân, nhịn ăn hoặc tập luyện quá mức để thay đổi ngoại hình, dẫn đến rối loạn ăn uống hoặc suy nhược cơ thể.

- Ngược lại, một số em có thể ăn uống mất kiểm soát do căng thẳng, khiến sức khỏe giảm sút nghiêm trọng.

Tạo môi trường học đường thiếu lành mạnh

- Body shaming khiến bầu không khí trong lớp học trở nên tiêu cực, mất đoàn kết.

- Body shaming làm giảm tinh thần tương trợ, đồng cảm giữa các học sinh, gây chia rẽ tập thể.

6. Làm thế nào để vượt qua nỗi sợ hãi khi bị body shaming?

Nhận thức được rằng "không ai hoàn hảo"

Để không bị ai chế giễu ngoại hình hay chế giễu người khác, bạn hãy tự thay đổi nhận thức của chính mình, hãy hiểu rằng, chẳng ai là người hoàn hảo trên đời này cả. Bạn không có quyền quyết định mình sinh ra đẹp hay xấu, vóc dáng ra sao. Đặc biệt, mỗi người sinh ra đều có nét đẹp riêng, không có bất kỳ quy chuẩn nào áp đặt lên người bạn được.

Bạn hãy bỏ ngoài tai những lời miệt thị, nhìn nhận những điểm tốt và khác biệt của mình, đôi khi những điểm tốt đó lại khiến bạn trở nên đặc biệt hơn. Bản thân chúng ta cũng không nên body shaming lại người khác để trả đũa, mà chỉ cần sống đúng với chính bản thân mình, với những thứ mà bạn cho rằng là hoàn hảo.

Tự chăm sóc bản thân

Cách thiết thực để bạn trở nên tốt hơn chính là học cách chăm sóc bản thân mình, yêu thương bản thân hơn, điều này sẽ giúp bạn tiếp nhận những lời nói tiêu cực sẽ nhẹ nhàng hơn rất nhiều.

Một số cách để chăm sóc bản thân như:

- Xây dựng chế độ ăn uống khoa học;

- Luyện tập thể dục thể thao, tập yoga, thiền...;

- Tham gia các hoạt động ngoài trời, đọc sách, giao tiếp nhiều hơn để suy nghĩ không bị rập khuôn.

Thẳng thắn thể hiện cảm xúc bản thân

Body shaming là vấn đề đáng lên án trong toàn xã hội hiện nay. Chính vì thế khi gặp phải tình huống này, dù là nạn nhân, hay người ngoài cuộc, bạn cũng đừng nên im lặng. Thay vào đó hãy mạnh dạn lên tiếng, thẳng thắn thể hiện cảm xúc bản thân. 

Ngoài ra, hãy thay đổi không khí u ám xung quanh mình bằng việc rủ bạn bè đi đâu đó, tâm sự về những điều khó nói. Khi được trải lòng, thì những suy nghĩ tiêu cực của bạn tức khắc sẽ được giải phóng.

Không ai chọn được ngoại hình khi sinh ra nhưng ai cũng có quyền được tôn trọng và yêu thương. Nếu lời nói của bạn không làm người khác tốt lên, thì đừng nói ra. Body shaming không chỉ là những lời nói đùa “vô hại” mà thực chất là hành vi bạo lực tinh thần, gây tổn thương sâu sắc đến tâm lý, sức khỏe và sự phát triển toàn diện của học sinh. Mỗi người cần học cách tôn trọng sự khác biệt, dùng lời nói tích cực để cùng xây dựng môi trường học đường thân thiện, yêu thương. Hãy là một phần của môi trường học đường tích cực – nơi ngoại hình không phải là rào cản, mà sự khác biệt được chào đón như một điều bình thường.

Người viết: Trương Mộng Diện, Nguyễn Thị Đẹp, Nguyễn Thị Lan Phương